Văn hóa ẩm thực Champa của đồng bào Chăm là một phần không thể thiếu trong bản sắc văn hóa của các tỉnh Nam Trung bộ và Nam bộ. Đây là một văn hóa đặc trưng và đa dạng, phản ánh đời sống vật chất và tinh thần của người Chăm. Ngoài những lễ hội dân gian, trang phục và nghề truyền thống, ẩm thực cũng đóng vai trò quan trọng trong việc giới thiệu văn hóa của đồng bào Chăm đến với du khách.
Khi đến với làng Chăm ở An Giang, du khách sẽ có cơ hội tìm hiểu về văn hóa ẩm thực của đồng bào Chăm. Với đa dạng các món ăn ngon và hấp dẫn, ẩm thực Chăm sẽ để lại dấu ấn khó phai trong lòng du khách. Ngoài ra, khi thăm làng Chăm, du khách cũng có thể ngắm nhìn những cô gái Chăm xinh đẹp đang thêu sau cửa sổ hay những thánh đường uy nghiêm với kiến trúc cổ kính, tạo ra một trải nghiệm văn hóa đầy thú vị và độc đáo.
Tóm lại, văn hóa ẩm thực của đồng bào Chăm là một phần quan trọng trong bản sắc văn hóa của Việt Nam và đã góp phần tạo nên sự đa dạng và phong phú của văn hóa dân tộc Việt Nam. Khi đến với làng Chăm ở An Giang, du khách sẽ có cơ hội trải nghiệm và khám phá những nét đẹp độc đáo của văn hóa này.
Sư khéo léo trong văn hóa ẩm thực Champa
An Giang là một tỉnh nằm ở phía Tây Nam của Việt Nam, có đời sống văn hóa đa dạng và phong phú với sự hiện diện của bốn dân tộc anh em. Dân tộc Chăm, với giá trị truyền thống đặc trưng của mình, là một phần không thể thiếu trong bức tranh văn hóa đa sắc tại địa phương.
Trên địa bàn tỉnh An Giang, có hơn 1 vạn người Chăm sinh sống tập trung dọc theo sông Hậu, trong các xã Vĩnh Trường, Đa Phước, Quốc Thái, Nhơn Hội, Khánh Bình (huyện An Phú), xã Châu Phong (thị xã Tân Châu), xã Phú Hiệp (huyện Phú Tân), xã Khánh Hòa (huyện Châu Phú) và xã Vĩnh Hanh (huyện Châu Thành). Những xóm Chăm yên bình với những thánh đường Hồi giáo nguy nga đã trở thành một điểm đến du lịch hấp dẫn.
Khi đến thăm xóm Chăm, điều gây ấn tượng mạnh nhất với khách du lịch là vẻ đẹp của các thiếu nữ Chăm. Họ mặc những chiếc khăn choàng đầu thả lơi hoặc được cột gọn bao phủ mái tóc với những họa tiết, hoa văn rất trang nhã. Các đàn ông Chăm thường mặc xà rông kẻ sọc carô, áo sơ mi và đội chiếc nón vải tròn trên đầu.
Nếu bạn muốn trải nghiệm cuộc sống của người Chăm, Châu Phong và Nhơn Hội là những địa điểm mà bạn không nên bỏ lỡ. Bạn có thể ghé thăm một số hộ gia đình Chăm tham gia hoạt động du lịch homestay và thưởng thức những món ăn truyền thống độc đáo như cơm nị, cà pụa, tum lò mò và rất nhiều loại bánh đẹp mắt. Nấu ăn ngon được xem là một trong những tiêu chí đánh giá sự khéo léo của phụ nữ Chăm, đặc biệt là khi họ đến tuổi dựng nhà, vợ chồng. Nhờ tài năng này, phụ nữ Chăm rất khéo léo trong nấu ăn và tạo ra những món ăn truyền thống.
Ẩm thực Champa mang đậm chất béo và cay
Với sự ảnh hưởng của Ấn Độ, ẩm thực người Chăm mang đậm chất béo và cay từ các loại gia vị như hương vị cà ri, hồi, quế, v.v. Trong các món ăn, bánh của người Chăm, thành phần không thể thiếu là dừa (nước cốt dừa). Hầu như món nào cũng sử dụng và liều lượng chỉ giảm tùy theo từng loại khác nhau. Mặc dù trông có vẻ béo nhưng khi thưởng thức, các món ăn này lại không hề khó ăn. Bởi kèm theo đó, lúc nào cũng có đầy đủ các loại rau, củ, quả như bắp cải, cà tím, đậu bắp, đậu que, v.v. được trình bày đẹp mắt và thơm ngon.
Một trong những món ăn đặc trưng của người Chăm phải kể đến là món cà ri, hay được gọi là cà pụa. Cà ri thường được nấu với các loại thịt bò, dê, cừu, gà, cá được cắt miếng lớn, chiên vàng trước khi nấu thường có vị béo và cay, thêm đậu phộng giã nhỏ. Cà pụa thường được ăn kèm với cơm nị. Gạo được xào cùng bơ, đinh hương và quế để tạo độ săn và quyện đều mùi thơm, thêm nghệ tươi vào để tạo màu vàng đẹp mắt. Nước dùng nấu cơm phải pha chút muối và cà ri. Sau khi nấu xong, thêm nước cốt dừa vào cơm để tạo ra món cơm nị hoàn chỉnh.
Các lọa bánh truyền thống của người Chăm
Không thể không nhắc đến các loại bánh truyền thống trong ẩm thực người Chăm. Họ rất khéo tay trong việc chế biến các loại bánh ngọt như bánh ha pel (bánh bông lan), bánh ha pây nung (bánh bột đậu chiên), bánh hakchil (bánh in), bánh bò nướng, bánh nhúng, bánh cay,… Bánh ngọt là một phần không thể thiếu trong đời sống vật chất và tinh thần của cộng đồng Chăm. Người Chăm thường tặng bánh cho nhau để bày tỏ tình cảm, sự trân trọng và lòng tri ân. Khi thưởng thức những món ăn và bánh truyền thống của người Chăm, bạn sẽ cảm nhận được sự đặc biệt của từng món, từ cách pha chế gia vị đến sự kỳ công làm ra những chiếc bánh thơm ngon.
Đặc trưng ẩm thực của người Chăm tại Ninh Thuận
Với người Chăm tại Ninh Thuận, ẩm thực không phải là những món ăn cao sang mà là sự tinh tế và bình dị. Tinh tế ở đây không chỉ nằm ở cách trang trí món ăn mà còn ở cách chế biến từng thành phần trong món ăn. Người Chăm có thể dùng những thành phần đơn giản như rau, thịt hay nước mắm để tạo nên những món ăn ngon và đậm đà hương vị. Sự bình dị nằm ở cách người Chăm giữ gìn và phát huy những giá trị truyền thống của ẩm thực để truyền lại cho thế hệ sau. Với những ai đến thăm Làng Chăm và thưởng thức những món ăn truyền thống của người Chăm, sẽ cảm nhận được sự tinh tế và bình dị của ẩm thực này.
- Món đầu tiên trong danh sách những món ăn bình dị của người Chăm Ninh Thuận là cháo trắng, một món ăn quen thuộc với từng người và được xem là đặc sản của người Chăm tại địa phương này. Với người Chăm, cháo trắng là một món ăn tinh khiết, sạch sẽ và rất tốt cho dạ dày. Ăn cháo trắng cũng mang ý nghĩa nhìn lại cuộc sống, biết ơn những người đã khổ công trồng lúa tạo ra hạt gạo, và thể hiện mong ước bình yên, an lành. Cháo trắng đã trở thành món ăn truyền thống của người Chăm tại Ninh Thuận trong những bữa sáng.
- Cà dĩa là một loại cà to, được người dân địa phương tại Ninh Thuận gọi với tên gọi khác là ca bom. Loại cà này có vị thơm dịu nhẹ và phần ruột rất xếp và dẻo, là nguyên liệu lý tưởng cho việc chế biến các món chiên và xào của người Chăm. Thưởng thức món cà dĩa chiên, người Chăm thường nói sẽ rất tốn cơm. Bởi lẽ khi trộn cơm với cà, cảm nhận được vị mặn, béo, cay cộng với hương vị thơm ngon đặc trưng của cà dĩa.
- Khác với những món canh rau phổ biến trong ẩm thực Việt, món canh bồi của người Chăm Ninh Thuận được chế biến độc đáo và thú vị. Để tạo ra một tô canh bồi ngon, người nấu canh phải chọn những loại rau non xanh tươi và tuân thủ một số nguyên tắc chế biến nhất định. Đặc biệt, phải nêm nếm theo khẩu vị truyền thống để tạo ra một nồi canh không chỉ thơm ngon mà còn có tác dụng như một liều thuốc quý. Vì vậy, thưởng thức một miếng canh bồi của người Chăm Ninh Thuận là tận hưởng một phần tinh túy của ẩm thực đồng bào.
- Món canh bầu cá cơm là món ăn đơn giản nhưng lại rất tinh tế và độc đáo. Khác với những loại canh được làm từ cá biển kết hợp với các loại rau củ quả, món canh bầu cá cơm có hương thơm dậy lên từ rau é đặc trưng và rất hấp dẫn. Khi thưởng thức, món canh vừa dịu ngọt vừa có hương vị đặc trưng, làm cho người ta cảm thấy thích thú bởi sự béo ngậy và nhẹ nhàng đầy hương vị.
- Những loại mắm của người Chăm Ninh Thuận không chỉ nổi tiếng với món mắm lòng cá (hay mắm ruột) được làm từ lòng các loại cá biển như cá ngừ, cá lồ ồ, cá quê, cá thu… Cách làm ra món mắm này cũng rất đơn giản, chỉ cần rửa sạch lòng cá, trộn với muối hột loại to và đem phơi nắng khoảng ba ngày là có thể dùng được. Tuy nhiên, lúc này mắm chứa sử dụng được vì rất mặn, nên cần pha chế cùng với đường, tỏi, ớt, gừng, thịt ba rọi cắt nhỏ để có thể thưởng thức món lòng cá ngon tuyệt hảo. Khi ăn kèm với cơm trắng, cá đồng nướng, cà dĩa thái sống và các loại rau, món mắm lòng cá trở nên tuyệt vời hơn.
- Bên cạnh mắm lòng cá, mắm nêm là món mắm đã không còn xa lạ gì với nhiều du khách. Tuy nhiên, để thưởng thức mắm nêm ngon, cần phải biết cách chế biến. Thường thì các bạn chỉ ăn mắm nêm tại các hàng quán thì đó đã là mắm nêm đã chế biến theo dạng lỏng. Còn mắm nêm chính hiệu của người Chăm Ninh Thuận thì phải là còn hiện trạng của con cá đang bị phân hủy. Với thứ mắm như thế này, chỉ cần pha chế với chanh, đường, tỏi và ớt là đủ để thưởng thức và nhớ mãi hương vị độc đáo của món mắm nêm.
- Gỏi xoài cá cơm là món ăn rất được ưa chuộng trong ẩm thực của người Chăm ở Ninh Thuận. Hầu hết khi có nguyên liệu cá cơm, người Chăm sẽ làm hai món là nấu canh bầu và làm gỏi xoài. Đó là một sở thích quen thuộc trong văn hóa ẩm thực của họ. Món ăn này chỉ cần có cá cơm loại nhỏ đã được phơi khô và chiên giòn. Xoài chua bào sợi, rau răm, nước đường hòa với gia vị cay nồng và đậu phộng rang. Tất cả được trộn đều để tạo nên món gỏi xoài cá cơm thơm ngon.
- Khác với những món gỏi tôm được làm cùng với nhiều nguyên liệu rau củ quả khác, món gỏi xoài cá cơm của người Chăm chỉ sử dụng ba loại nguyên liệu chính là tôm, rau và đậu phộng. Tất cả được trộn đều với các gia vị thích hợp để tạo nên hương vị tuyệt vời. Khi thưởng thức món ăn này, bạn có thể vừa ăn, vừa trò chuyện cùng gia đình và bạn bè, và chợt nhận ra món gỏi đã hết mà không hay biết.
Ẩm thực người Chăm ở An Giang
Người Chăm An Giang có ẩm thực phong phú nhờ sự sáng tạo trong nấu nướng và quy định cấm kỵ trong tôn giáo, cùng với đôi bàn tay khéo léo của người phụ nữ. Họ có tập quán ăn bốc bằng 3 ngón tay của bàn tay phải, vì vậy thường ăn thức ăn khô và chỉ dùng muỗng trong những thức ăn có nước. Người Chăm theo đạo Islam không ăn thịt heo, chỉ ăn trâu, bò, dê, gà, cá,… được giết mổ theo đúng quy định và phải do người Islam giết mổ.
Quy trình giết mổ bao gồm:
- Đặt con vật quay đầu về hướng Tây (hướng của thánh địa La Mecque)
- Đọc 3-7 lần câu kinh Tak-bir: “Bismil-lahil Allahu Akbar” để xin thượng đế cho phép cắt cổ súc vật dùng làm thực phẩm cho loài người.
- Dùng lưỡi dao thật sắc.
- Cắt đứt hai gân bên cổ.
- Cắt ngay giữa cổ, lúc sắp cắt cổ phải đọc câu kinh cầu xin với Allah cho con vật này Halal dùng được tốt đẹp và có phúc đức.
Tôn giáo Islam còn chi phối ẩm thực của đồng bào Chăm qua việc họ buộc phải thực hiện ăn chay trong tháng Ramadan và cấm sử dụng rượu, bia. Nhắc đến ẩm thực Chăm, không thể thiếu cơm nị, cà púa, cari, tung lò mò, cơm bò.

- Cơm nị là một món ăn đặc trưng của người Chăm với quá trình nấu rất công phu. Đầu tiên, loại gạo ngon được chọn và rửa sạch, rồi đem vo với ít muối và xả sạch. Sau đó, xào chung với bơ (loại bơ được mua từ Ấn Độ và chuyên dùng cho các món ăn của người Hồi giáo), quế và nụ đinh hương. Sau khi xào xong, rắc một ít bột hạt điều đã rang sẵn và trộn đều. Cho hết hỗn hợp đó vào nồi đựng sẵn gia vị lỏng gồm nước, gia vị, bột cari và nấu với lửa liu riu. Khi vừa chín tới rưới nước cốt dừa đậm đặc béo ngậy lên trên và đun với lửa nhỏ đến khi chín.
- Cà púa là món ăn truyền thống trong dịp lễ tết của người Chăm, thường ăn chung với cơm nị. Nó không khác nhiều so với cari ngoài việc chỉ toàn thịt mà không có khoai, rau hay bất cứ món nào được nấu cùng và đặc biệt là cực béo và cực cay.
- Tung lò mò là lạp xưởng bò của người Chăm, được làm từ thịt đùi, bắp hoặc nạc bò tươi ngon, xắt nhuyễn và tẩm ướp bằng một vài loại gia vị bí truyền, trong đó có cơm nguội, rượu, gừng. Vì vậy, hương vị của tung lò mò rất khác so với lạp xưởng của người Kinh, người Hoa và người Khmer. Ruột bò được làm sạch rồi nhồi thị bò đã tẩm ướp vào, đem phơi nắng đến căng tròn. Tung lò mò có thể nướng hoặc chiên, ăn kèm với rau sống, dưa chua và chấm với tương ớt hoặc muối tiêu chanh, rất hấp dẫn. Khi đi qua làng Chăm, du khách có thể dễ dàng nhận ra những dàn phơi lạp xưởng màu đỏ hấp dẫn.
- Một món ăn sáng được ưa chuộng của người Chăm tại An Giang là cơm bò. Đây là một món ăn được nhiều du khách ưa thích khi đến tham quan địa phương này. Món cơm bò có một miếng thịt tươi rói không tẩm ướm, có màu sắc đỏ hồng rất hấp dẫn. Khi nướng, người thợ chỉ cần thoa vào miếng thịt ít dầu ăn trước khi cho vào lửa. Sau khi hai mặt thịt tảng vừa chín, người ta cắt nhỏ lại và hạ lửa. Miếng thịt mềm dẻo, ngọt thanh và đậm chất nguyên bản.
- Ngoài ra, món gờ pổi cũng là một món ăn đặc trưng của địa phương này, được nấu từ thịt bò, rau củ và các vị cay béo như trong món cari. Trước khi nấu, thịt, rau, củ được chiên vàng cùng với đậu phộng.
- Món xàm pạt nấu bằng thịt gà, với nước cốt dừa và nhiều gia vị như quế, ớt, tiêu cũng là món ăn được ưa chuộng tại địa phương này.
- Món “Ghuh” là món ăn truyền thống của người Chăm được nấu bằng thịt gà với nước cốt dừa, nghệ, sả và ớt, tạo nên hương vị đậm đà và hấp dẫn.
- Người Chăm còn có rất nhiều món bánh ngọt đặc trưng khác mà du khách có thể khám phá khi đến làng Chăm, chẳng hạn như gante, ha-pây-chal (bánh tổ chim) được chiên bằng dầu khi chiên các sợi bột xoắn vào nhau như tổ chim, bánh “hanaguh” (bánh ngôi sao), bánh “ha_pây_k’gah” (bánh quay vạt), bánh “ha_pây_nung” (bánh bột đậu chiên), bánh “năm_pa_răng” (bánh bò nướng), năm_ken (bánh hột gà nướng)… Thường được làm vào các dịp lễ, tết để đãi khách.